Katapult sedište: Izum koji je spasio živote više od 10.000 vojnih pilota širom sveta

I dok u svetu postoji više od 20 velikih "igrača" koji proizvode borbene avione, samo nekoliko kompanija proizvodi katapult sedišta koja su spasila živote hiljadama pilota. Britanska kompanija Martin Bejker (Martin-Baker) je svakako najstariji i najpoznatiji proizvođač izbacivih sedišta na svetu.

Kompanija Martin Bejker nastala je odmah po završetku Drugog svetskog rata, tokom kog su piloti morali da se dovijaju na razne načine kako bi spasili život iskačući iz oštećenog aviona. Razvojem ere mlaznih aviona potreba za posebno dizajniranim sistemom za izbacivanje postala je sve izraženija.

Preporučujemo

Britanski inženjer Ser Džejms Martin je, zajedno sa kapetanom Valentinom Bejkerom, osnovao kompaniju Martin-Bejker i razvio funkcionalna sedišta za katapultiranje. Martin-Bejker je pionir u razvoju ovih sistema, a prvo testiranje uživo njegovog ranog sistema za izbacivanje dogodilo se 24. jula 1946. godine, kada je mehaničar Bernard Linč iskočio iz mlaznog aviona Gloster Meteor Mk III, navodi se u tekstu objavljenom na portalu Simple Flying. Nakon uspešnog razvoja, Martin-Bejker sedišta su od kasnih 1940-ih ugrađivana u prototipove i serijski proizvođene avione.

Prva prava "upotreba" ovih sedišta dogodila se 1949. godine, kada je pilot Džo Lankaster iskočio iz eksperimentalnog mlaznog aviona Armstrong Vitvort (Armstrong Whitworth A.W.52), koji se srušio. Interesantno je da je prošle godine kompanija obeležila 75. godišnjicu ovog događaja, a događaju je prisustvovao i sam Lankaster, stogodišnjak koji je kasnije tokom godine preminuo.

Od samog početka do danas, Martin Bejker je isporučio više od 92.000 sedišta za katapultiranje za 117 operatera širom sveta. Do danas je zahvaljujući ovim sedištima spaseno 7.777 pilota, uključujući i one koji su se iz naših Orlova i Galebova spasili katapultiranjem. 

Danas, Martin-Bejker tvrdi da ima više od 16.500 sedišta u upotrebi i da drži 54% tržišnog udela. Samo u 2024. godini isporučio je 471 sedište globalnim proizvođačima za 15 tipova aviona. U ovom trenutku Martin-Bejkerova sedišta nalaze se u avionima poput Eurofajter Tajfuna, F-35 Lajtning II, F/A-18 Super Hornet, i F-16 Fajting Falkon Blok 70/72 (ranije verzije imaju sedišta Kolins Aerospejs).

Kolins Aerospejs (Collins Aerospace - filijala kompanije Raytheon, sada zvanično nazvana RTX) je drugi veliki zapadni proizvođač sedišta za katapultiranje. Dok se Martin-Bejker uglavnom specijalizovao za sedišta u vojnim avionima, Kolins Aerospejs je jedan od najvećih svetskih proizvođača i dobavljača proizvoda za vazduhoplovstvo i odbranu.

Kompanija sa sedištem u Šarlotu, u Severnoj Karolini obezbeđuje sedišta za katapultiranje za bombardere Rokvel B-1 Lanser i B-2 Spirit američkog ratnog vazduhoplovstva, ali i za avione F-15 Igl, F-22 Raptor, kao i u modele F-16 Fajting Falkon pre Blok 70/72 verzije.

Još uvek ne postoje podaci o sedištima za katapultiranje koja se koriste na novom B-21 Raideru, ali je gotovo sigurno da su to sedišta napravljena u ove dve kompanije.

Najnovije sedište za katapultiranje koje proizvodi Kolins Aerospejs je ACES 5, koje nudi značajna unapređenja u odnosu na stariji model ACES II. Kolins navodi da je njegov ACES II zaslužan za spašavanje više od 690 života od kada je uveden 1978. godine.

Kolinsova sedišta se koriste u više od 29 vazduhoplovnih snaga širom sveta. ACES 5 sedište može da funkcioniše na visinama od nula do 50.000 stopa, ili 60 stopa za sedišta koja se nalaze u F-22 Raptor. Mogu se ukloniti iz aviona za 15 minuta i ponovo montirati za 25 minuta. 

Kada se govori o Rusiji, na tržištu ove zemlje takođe postoje dva "velika igrača": Zvezda (koja je zadužena za proizvodnju sedišta za katapultiranje u avionima Su-27, Su-30, Su-35, MiG-29 i u helikopteru Ka-52 Aligator).  Drugi važan proizvođač je kompanija Vimpel, koja je fokusirana na proizvodnju sedišta za strateške bombardere.

Zvezdino sedište K36, koje su prema nekim izvorima testirali američki stručnjaci u različitim uslovima i pod raznim okolnostima kako bi simulirali stvarne uslove (pri brzinama do Mach 2.5 i na visinama do 50.000 stopa) - proglašeno je superiornijim u odnosu na Kolinsova sedišta za izbacivanje.

Kinesko tržište je centralizovano: Državna korporacija AVIC (Aviation Industry Corporation of China) proizvodi razne vrste sedišta za izbacivanje za avione J-10 (višenamenski borbeni avion), J-11 (varijanta ruskog Su-27), J-20 (stealth borbeni avion), J-15 (borbeni avion predviđen za nosače aviona) i druge.

Iako je nemoguće odrediti tačan broj spašenih života zahvaljujući katapult sedištima, procene sugerišu da su ovi sistemi tokom decenija spasili preko 10.000 pilota i članova posade širom sveta. Prema zvaničnim podacima američkih Vazduhoplovnih snaga (USAF), do 2017. godine katapult sedišta su uspešno spasila preko 7.600 pilota i članova posade samo u SAD. Od američkih i evropskih proizvođača poput Martin-Baker-a do ruskih i kineskih sistema, katapult sedišta su postala nezamenljiv deo moderne vojne avijacije, koji posadama pruža poslednju liniju odbrane u kritičnim situacijama. Ovaj revolucionarni izum ne samo da je promenio način razmišljanja o bezbednosti pilota, već je i doprineo smanjenju gubitaka u vazduhoplovstvu, čineći letove sigurnijim i pouzdanijim.

(Aero.rs)