Još uvek neuništivi: Ovo je pet borbenih aviona koji do danas nikad nisu oboreni u vazdušnoj borbi

Mlazni borbeni avioni postoje već decenijama, a prvi put su poleteli tokom Drugog svetskog rata: tada je prekretnicu napravio nemački Meseršmit Me 262 (Messerschmitt Me 262). Do 2025. godine, razvijeno je pet generacija mlaznih borbenih aviona, dok je šesta generacija u pripremi.

Svaka nova generacija uvodi tehnologije koje čine avione bržim, bezbednijim i efikasnijim u borbi protiv neprijateljskih letelica, čime ih je teže oboriti. Iako su brojni borbeni avioni obarani protivvazduhoplovnim dejstvom sa zemlje, savremena vazdušna borba se uveliko razlikuje od one u Drugom svetskom ratu ili čak tokom Operacije Pustinjska oluja. Tehnologija je značajno napredovala, pa su se i borbeni avioni morali razvijati kako bi preživljavanje pilota i letelice ostalo prioritet.

Preporučujemo

Postoji više od desetak borbenih aviona koji nikada nisu oboreni u vazdušnim borbama, uključujući i F-35 Lajtning II. Naravno, u pitanju je relativno novi avion, ali postoje i primerci koji lete decenijama, a da nikada nisu pali kao žrtve neprijateljskog dejstva u vazdušnoj borbi. U nastavku je prikazano pet takvih aviona, proizvedenih i korišćenih u različitim zemljama, koji su učestvovali u brojnim borbenim misijama, a nijedan nije oboren neprijateljskom raketom ili topovskom vatrom iz vazduha.

Harijer (Harrier)

Foto: Shutterstock

Harrier II je relativno star borbeni avion koji je britansko Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo (RAF) penzionisalo, ali je stekao kultni status zahvaljujući pojavljivanju u filmu "Istinite laži" (True Lies). Avion je neuobičajen zbog kratkog vertikalnog poletanja i sletanja (S/VTOL), što mu omogućava da poleti bez upotrebe duge piste.

Ujedinjeno Kraljevstvo koristilo je Harijere tokom Foklandskog rata, uglavnom za napade iz vazduha na ciljeve na zemlji. Tokom tog sukoba, 28 Harriera uspelo je da obori 23 argentinska aviona, bez ijednog sopstvenog gubitka u borbi. Harrier je neobičan i po tome što je podzvučan – maksimalna brzina mu je 0,9 Maha, piše portal Slashgear.

Ponovo je korišćen tokom NATO kampanje 1999. godine – Operacija Saveznička sila, protiv Savezne Republike Jugoslavije. Kasnije je povučen iz aktivne službe u RAF-u, američkom Marinskom korpusu, mornarici Španije, Italije i Indije. Tokom svoje karijere, Harrier se suočavao sa neprijateljskim avionima, ali nijedan nije oboren u vazdušnoj borbi. Ipak, mnogi su izgubljeni dejstvom protivvazdušne odbrane, usled nesreća, tehničkih kvarova i drugih incidenata.

Gripen

Foto: shutterstock

Švedska kompanija Saab AB razvila je Saab JAS 39 Gripen kao višenamenski borbeni avion za izvoz, koji je u službi od 1990-ih. Gripen je bio predmet interesovanja Ukrajine 2023. godine, zbog hitne potrebe za savremenim naoružanjem u ratu sa Rusijom. Gripen je više puta modernizovan, a do 2023. isporučeno je skoro 300 primeraka korisnicima u NATO-u i širom sveta.

Gripen nije učestvovao u velikim ratnim operacijama, ali je bio angažovan tokom Operacije Ujedinjeni zaštitnik u Libiji i na brojnim vojnim vežbama. Na vežbi Red Flag 2006, tri švedska Gripena su se suprotstavila petorici američkih F-15 i postigla rezultat od 5-0, 5-0 i 5-1 u tri runde – čime su dokazali svoju sposobnost u vazdušnim duelima.

Gripen se prodavao i južnoameričkim državama poput Brazila, gde se koristi za patrole i misije duž granica. Iako nije intenzivno korišćen kao frontovski lovac, u ograničenim sukobima nije pretrpeo nijedan gubitak u vazdušnim borbama. U jednoj simulaciji borbe protiv kineskih aviona, Gripen je 88% pobeda ostvario izvan vizuelnog dometa, što sugeriše njegovu izuzetnu efikasnost.

Raptor

Foto: Shutterstock

F-22 Raptor je avion sa najvećom smanjenom vidljivošću (stealth) i prvi ikada razvijen lovac pete generacije. Postavio je tehnološke temelje za sve buduće avione u ovoj klasi, a i pored izuzetno visokih troškova razvoja, pokazao se kao vredan ulaganja. F-22 je višenamenski, supersonični, stealth avion koji je razvijen u okviru američkog programa Advanced Tactical Fighter i uveden u operativnu upotrebu 2005. godine.

Proizvedeno je manje od 200 primeraka, nijedan nije izvezen, i verovatno nikada neće biti, tako da je isključivo u vlasništvu američkog ratnog vazduhoplovstva. Iako je brojčano ograničen, USAF je uložio ogromna sredstva kako bi F-22 ostao u službi sve do pojave naslednika, F-47, predviđenog za 2030-e.

U međuvremenu, F-22 je leteo brojne misije, uključujući i prvu zvaničnu obaranje 2023. godine, kada je uništio kineski špijunski balon iznad SAD. Iako od tada nije oborio nijedan neprijateljski avion, ni sam nikada nije oboren. Učestvovao je u operacijama kao što su Noble Eagle, Inherent Resolve i druge.

MiG-31

Foto: Wikipdia/Ministry of Defence of the Russian Federation (Mil.ru)

Mikojan MiG-31, uveden u upotrebu u Sovjetskom Savezu 1982. godine, i dalje je u službi ruskih Vazduhoplovno-kosmičkih snaga (VKS). Reč je o najbržem borbenom avionu na svetu, sa maksimalnom brzinom od 2,83 Maha. Rusija planira da MiG-31 ostane u službi barem do 2030-ih, zbog njegove dokazane efikasnosti.

MiG-31 je razvijen kao presretač, ali je učestvovao i u borbenim misijama – u Siriji, kao i tokom rata u Ukrajini. Tokom tih sukoba, nijedan nije oboren u vazdušnoj borbi. Ipak, neki primerci su izgubljeni zbog nesreća ili dejstava sa zemlje – npr. prilikom bombardovanja vazduhoplovne baze Savaslejka, nekoliko aviona je uništeno dok su bili na stajanci.

Jedan incident se izdvaja: 26. aprila 2017, tokom vežbe, jedan MiG-31 greškom je ispalio raketu R-33 na drugi MiG-31, pri čemu su oba pilota uspešno iskočila. Iako nije neprijateljska akcija, ostaje zabeleženo kao prijateljska vatra u vazduhu.

F-15

Foto: dvidshub.net/Senior Airman Zachary Willis

Od svih borbenih aviona koji nikada nisu oboreni u vazdušnoj borbi, McDonnell-Douglas F-15 Eagle i njegove verzije imaju najimpresivniji skor – oborili su 104 neprijateljska aviona bez ijednog gubitka u bliskoj borbi (dogfight-u). Jedan od razloga je rasprostranjena upotreba u brojnim oružanim snagama, ali i izuzetne manevarske sposobnosti, brzina i pouzdanost.

Najnovija verzija, F-15EX, može da nosi više od 13,5 tona naoružanja, uključujući do 12 raketa vazduh-vazduh, što ga čini jednim od najsmrtonosnijih borbenih aviona. Upravo zbog toga je Ukrajina pokazala interesovanje da ih uvrsti u svoju flotu.

Prvi F-15 poleteo je 1976. godine, ali zahvaljujući modernizacijama, i dalje je vrlo konkurentan. Korišćen je u brojnim sukobima, uključujući rat u Libanu, Zalivski rat, rat u bivšoj Jugoslaviji i građanski rat u Jemenu. Do 2025, američko vazduhoplovstvo koristi 249 aktivnih F-15, dok je ukupno proizvedeno 1.739 primeraka, koji su i dalje u službi kod brojnih NATO članica i saveznika.

(Aero.rs)