Crna noć crnog jastreba: Helikopter koji je za Ameriku postao simbol tragedije i uzdrmanog ponosa

Ono što je legendarni Bell UH-1 Iroquois (Irokez), od milja Huey (Hjui) za doba Vijetnamskog rata, to je njegov naslednik UH-60 Black Hawk (crni jastreb) za sve manje ili veće oružane sukobe i misije “uspostavljanja mira” širom planete u kojima su učestvovale Sjedinjene Američke Države: Black Hawk je neizostavni element manevra US Army od pustinja Iraka, Sirije i Avganistana preko brdovitog Balkana do džungli Paname i Grenade.

UH-60 postao je prepoznatljiva silueta u noćnim operacijama specijalnih snaga u mrklom mraku - o čemu mogu da posvedoče i oni bar malo stariji stanovnici sremskih sela; postao je i “spas koji dolazi sa neba” za ranjene u borbi ili nastradale u elementarnim i drugim nepogodama i na svaki drugi način leteći aparat koji je obeležio i nastavlja da obeležava jednu epohu.

Helikopter nije - bar ne direktno - nazvan po ptici grabljivici (Buteogallus anthracinus) već po indijanskom poglavici Crnom Jastrebu (1767 - 1838) koji je živeo na američkom Srednjem zapadu i ostao zapamćen u istoriji po pokušaju da povrati u ruke starosedelaca teritoriju veličine nekih 20 miliona hektara što je kao ishod imalo rat koji je nazvan po njemu Rat Crnog Jastreba.

Na ovaj način nastavljena je tradicija davanja imena američkim helikopterima u duhu starosedelaca kontinenta: maleni OH-6 je Cayuse (Kajuz), UH-1 je zvanično Iroquois (Irokez) iako ga većina vazduhoplovaca i vojnika zove Huey (Hjui), borbeni AH-64 je Apache (Apač), RAH-66 nazvan je Commanche (Komanči), čak je i amerikanizovana varijanta Airbus Helicopters H145M nazvana UH-72 Lakota, po sijuškom plemenu sa područja Severne i Južne Dakote.

Iako se nesumnjivo radi o uspešnom helikopteru sa preko 5000 letilica raznih varijanti prodatih širom sveta - u istorijskoj svesti američkih građana i u popularnoj kulturi pre Crni jastreb i pre fatalnog sudara u sredu iznad Vašingtona Crni jastreb ostao je zapamćen kao sinonim za tragediju i jedan od najcrnjih dana u morenoj američkoj istoriji: Prilikom zarobljavanja dva ključna saradnika generala Mohameda Faraha Aidida u Mogadišu 3. oktobra 1993. godine, somalijski militanti uspeli su da obore čak tri helikoptera UH-60 Black Hawk sa američkim specijalcima, od kojih su dva gotovo istovremeno pala duboko unutar gradskih četvrti.

Akcija specijalnih snaga - konkretno jedinice Rangers - planirano da traje oko sat vremena, pokušaj spasavanja preživelih iz srušenih helikoptera pretvorio se u oružani okršaj na ulicama koji je trajao do sutradan i rezultovao je pogibijom osamnaest američkih vojnika.

Američka javnost bila je koliko zgrožena toliko i šokirana snimcima i fotografijama tela američkih vojnika koje besni Somalijci vuku po prašnjavim ulicama Mogadiša. Prvi put posle Vijetnamskog rata, Amerika se suočila sa istovremenom pogibijom tolikog broja svojih vojnika u oružanoj akciji.

Skoro deceniju kasnije na te za američku naciju jezive trenutke podsetio je i film Pad crnog jastreba (Black Hawk Down) režisera Ridlija Skota iz 2002. godine

Trećeg i četvrtog oktobra 1993. godine na ulicama Mogadiša poginulo je i više stotina somalijskih militanata, naoružanih civila i pripadnika Somalijskog nacionalnog saveza. Ubrzo posle ovog događaja, Američke snage su se povukle i Somalije.

Krajem 1960-ih godina, Američka vojska je počela da formira zahteve za helikopterom koji bi zamenio UH-1 Iroquois. Programu je dodeljen naziv Taktički transportni vazduhoplovni sistem opšte namene (Utility Tactical Transport Aircraft System - UTTAS). Vojska je takođe pokrenula razvoj novog zajedničkog (za više različitih tipova helikoptera) motora, koji je rezultovao u General Electric T700.

Na osnovu iskustava u ratovima Vijetnamu, zahtev US Army bila su značajna poboljšanja u performansama, otpornosti, odnosno sposobnosti preživljavanja na bojištu i pouzdanosti, kako za UTTAS, tako i za novi pogonski sistem. U januaru 1972. godine izdat je formalni zahtev za ponude (RFP) u okviru UTTAS programa, koji je između ostalog imao i da se novi helikopter može transportovati u avionu, odnosno da gabariti moraju da budu manji od teretnog prostora C-130 Hercules transportera.

Decembra 1976 US Army je od ponuđenih opcija izabrala UH-60 a isporuka je počela dve godine kasnije. Od juna 1979., vazduhoplovne jedinice američke vojske - koje i dalje zadržavaju u nazivima tradicionalnu formaciju kopnene vojske, a ne vazduhoplovstva - uvode u svoje bataljone i pukove novi helikopter.

Tokom vremena, UH-60 se pokazao kao veoma zahvalna platforma pa je modifikovan za razne nove misije i uloge, uključujući postavljanje mina, elektronska dejstva, podršku specijalnim operacijama i čak namenski protivpožarni helikopter.

Razvijene su varijante EH-60 za elektronsko ratovanje, ceo niz mornaričkih varijanti SH-60 kao i razne verzije oznake MH-60 za podršku specijalnim snagama, od kojih je najpoznatija HH-60G Pave Hawk.

Američka mornarica (US Navy) je dobila prvi mornarički SH-60B Seahawk 1983. godine, a SH-60F Ocean Hawk 1988. godine.

Obalska straža SAD (US Coast Guard) je dobila HH-60J Jayhawk 1992. godine. Ovaj model koristi deo opreme opremu HH-60G na mornaričkom SH-60 platformi.

Zbog povećanja težine usled dodavanja različite opreme i drugih promena, 1987. godine naručen je poboljšani verziju UH-60L. Novi model je uključivao sve modifikacije napravljene na floti UH-60A kao standardne dizajnerske karakteristike. UH-60L je takođe imao veću snagu i sposobnost podizanja sa unapređenim T700-GE-701C motorima i poboljšanim reduktorom, koji su potekli od mornaričkog SH-60B Seahawk-a.

Sposobnost podizanja spoljnog tereta povećana je za 450 kg na sada ukupno 4.100 kg. UH-60L je takođe uključivao automatski sistem (AFCS) sa SH-60B za bolju kontrolu leta sa snažnijim motorima. Proizvodnja L-modela počela je 1989. godine.

Razvoj sledeće poboljšane varijante, UH-60M, odobren je 2001. godine, kako bi se produžio vek trajanja dizajna UH-60 u narednu deceniju. UH-60M ima unapređene T700-GE-701D motore, poboljšane rotore i moderne navigacione, komunikacione i ostale uređaje koji spadaju pod termin “avionika”.

Nakon što je Ministarstvo odbrane SAD odobrilo proizvodnju u malim serijama za ovu novu varijantu, proizvodnja je započela 2006. godine, a prvi od 22 nova UH-60M helikoptera isporučen je u julu 2006. godine. Nakon početne operativne evaluacije, Vojska je odobrila punu proizvodnju i petogodišnji ugovor za 1.227 helikoptera u decembru 2007. godine.

Tokom operacije u kojoj je likvidiran Osama bin Laden u maju 2011. godine, saznalo se da su američki specijalci, konkretno čuveni 160. Vazduhoplovno-desantni puk specijalnih snaga (160th Special Operations Aviation Regiment (Airborne)) imali na raspolaganju do tada tajnu verziju UH-60 helikoptera modifikovanu sa tehnologijom niskog radarskog odraza koja je omogućila izbegavanje pakistanskog radara.

Analiza repnog dela, koji je jedini preostao nakon što je helikopter sleteo tokom operacije, otkrila je dodatne lopatice na repnom rotoru i druge mere smanjenja buke, čineći let ovog helikoptera mnogo tišim od konvencionalnih UH-60 modela. Helikopter je imao karakteristike poput specijalnih visokotehnoloških materijala, oštrih uglova i ravnih površina koje su prisutne samo kod stealth aviona. Verzije Black Hawk sa smanjenim radarskim odrazom proučavane su još od sredine 1970-ih. U vazduhoplovnim krugovima ova i dalje mistična varijanta nazvana je Tihi jastreb (Silent Hawk)

Danas Lockheed Martin tržištu nudi, pored standardne američke UH-60M varijante - koju strane države nabavljaju kroz FMS (Foreign Military Sales) ili slične ugovore sa američkom administracijom - i komercijalnu S70 verziju, HH-60W za specijalne misije, protivpožarni Firehawk kao i mornarički MH-60R.

S-70A Firehawk je verzija S-70 namenski dizajnirana za gašenje požara, spasavanje, medicinsku evakuaciju i transport podvešenog tereta. Nacionalna garda Oregona je bila prva vojna organizacija na svetu koja je dodala Firehawk u svoju inventar a vatrogasci Los Anđelesa su bili prvi u civilnom sektoru koji su se odlučili za ovaj helikopter. Tokom nedavnih velikih požara u Kaliforniji, Firehawk je - uprkos veoma jakim vetrovima koji su otežavali gašenje - bio tip helikoptera koji se mogao videti gotovo u svakom kadru

Pored SAD-a, UH-60 Black Hawk i druge varijante koristi veliki broj drugih zemalja, uključujući Australiju, Japan, Grčku, Južnu Koreju, Egipat, Tursku, Saudijsku Arabiju. U regionu je u upotrebi hrvatskih i albanskih oružanih snaga.

Bez obzira na to šta istraga o ovoj tragičnoj nesreći u kojoj je poginulo 67 osoba, kada se UH-60 Black Hawk sudario sa putničkim avionom utvrdi, ovaj helikopter će po svoj prilici zauvek ostati simbol tragedije i sećanje na teške dane za američku naciju.

U trenucima kada se Sjedinjene Američke države nose sa tugom i bolom zbog gubitaka ali i mnogim pitanjima kako je do toga došlo i to u Vašingtonu kao simbolu države i njene moći, Black Hawk nije samo simbol tragike trenutka već i podsećanje na neizbrisive rane iz ne tako davne istorije koje su urezane u kolektivnoj svesti nacije.

(Aero.rs)