Lovac bez pilota: Turski dron prvi put u istoriji oborio metu van vizuelnog dometa

Turska besposadna borbena letelica Bayraktar Kızılelma, koju je razvila kompanija Baykar, ostvarila je ono što se u stručnim krugovima ocenjuje kao "istorijski iskorak u razvoju vazdušne borbe bez posade".

Kako je saopštio turski proizvođač, Kızılelma je 29. novembra 2025. godine, tokom bojevog ispitivanja iznad Crnog mora, uspešno pogodila i uništila mlaznu vazdušnu metu korišćenjem rakete vazduh–vazduh izvan vizuelnog dometa (BVR - beyond Visual Range), čime je prvi put u istoriji zabeleženo da je jedan besposadni borbeni avion ostvario ovakav rezultat.

Preporučujemo

Ispitivanje je sprovedeno u zoni gađanja kod Sinopa, na severnoj obali Turske, gde je Kızılelma obavila kompletnu borbenu operaciju – od otkrivanja cilja, preko njegovog praćenja, do lansiranja i direktnog pogotka – "oslanjajući se isključivo na domaće sisteme i podsklopove".

Detekcija i gađanje: MURAD AESA radar i Gökdoğan raketa

Mlaznu letelicu - metu najpre je otkrio i pratio MURAD radar sa aktivno elektronski skeniranom antenskom rešetkom (Active Electronically Scanned Array – AESA), koji je razvila kompanija Aselsan. Radar je obezbedio podatke za zahvat cilja, nakon čega je Kızılelma lansirala raketu Gökdoğan, projekat instituta TÜBİTAK SAGE. Raketa je, kako navodi proizvođač, ostvarila direktan pogodak u "visokobrzinsku mlaznu metu" iznad Crnog mora.

Ovim testom je, prvi put u turskoj istoriji avijacije, kompletan lanac vazduh–vazduh zadatka – letelica, radar i raketa – realizovan isključivo uz upotrebu "domaće razvijenih tehnologija".

Zajednička operacija sa F-16: Demonstracija budućeg koncepta

Dodatnu simboličku i operativnu težinu ovom ispitivanju dala je činjenica da je dron Kızılelma letela u formaciji sa pet pilotiranih borbenih aviona F-16 turskog ratnog vazduhoplovstva. Letovi su poleteli iz baze Merzifon, a lansiranje rakete je iz vazduha pratio najviši vojni i industrijski vrh Turske.

Među posmatračima su bili komandant Ratnog vazduhoplovstva general Zijja Džemal Kadžjoglu, komandant Borbene avijacije general Rafet Dalkiran, generalni direktor Aselsana Ahmet Akjol, kao i predsednik kompanije Baykar, Selčuk Bajraktar, koji su se nalazili u kokpitima lovaca F-16.

U formaciji je učestvovala i besposadna letelica Bayraktar Akıncı, zadužena za dokumentovanje čitavog događaja iz vazduha.

Ovakav scenario predstavlja predstavlja demonstraciju koncepta zajedničkih operacija posadnih i besposadnih platformi, koji se smatra jednim od ključnih pravaca razvoja buduće vazdušne borbe.

Od prvog leta do pune borbene uloge

Bayraktar je prvi put poleteo u decembru 2022. godine, čime je Turska zvanično ušla u krug zemalja koje raspolažu mlaznim besposadnim borbenim avionima. Od tada, platforma postepeno dobija nove sposobnosti, a tokom 2025. već je sprovela više naoružanih testova u ulozi vazduh–zemlja, koristeći vođene bombe sa kompletima Tolun i Teber-82.

Najnovije ispitivanje prema navodima proizvođača "potvrđuje zrelost integracije ključnih sistema – senzora, oružja i sistema za upravljanje vatrom – i označava prelazak Kızılelme iz faze jurišnog UCAV-a u domen vazdušne borbe".

Zahvaljujući smanjenom radarskom odrazu (RCS), AESA radaru i BVR naoružanju, Kızılelma sada može da otkriva i gađa brze vazdušne ciljeve bez prisustva pilota, čime se uloga besposadnih platformi prvi put ozbiljno širi i na zadatke vazduh–vazduh.

"Videti bez da budeš viđen"

Kako je istaknuto u saopštenju proizvođača, test je ujedno demonstrirao koncept koji se u Baykaru opisuje formulacijom "videti bez da budeš viđen, pogoditi bez da budeš pogođen". U praksi to znači da Kızılelma, "zahvaljujući kombinaciji niskog RCS i napredne avionike, može ranije da otkrije protivničke avione i da ih napadne sa distance na kojoj sama ostaje van efektivnog dometa detekcije i oružja protivnika".

Iskustvo stečeno u dosadašnjim operacijama besposadnih sistema u vazduh–zemlja dejstvima sada se, prvi put, direktno prenosi i na najzahtevniji segment vazdušne borbe.

Evropski kontekst i širi značaj

Ovaj uspeh vremenski se poklapa sa ubrzanim evropskim interesovanjem za besposadne borbene sisteme i koncept "lojalnih pratilaca", primećuje Aerotime. Tokom pariskog sajma avijacije ove godine, Baykar je sa italijanskom kompanijom Leonardo formalizovao zajedničko preduzeće LBA Systems, sa ciljem razvoja i proizvodnje sistema sertifikovanih po evropskim standardima, o čemu je Aero.rs pisao.

Takva saradnja može otvoriti prostor za izvoz ili zajedničku proizvodnju Kızılelme u trenutku kada evropske vazduhoplovne snage ubrzano prelaze ka AI-potpomognutim, umreženim vazdušnim borbenim arhitekturama. Paralelno sa tim, kompanija Helsing razvija autonomni mlazni UCAV CA-1 Europa, dok Dassault Aviation i Airbus Defence and Space napreduju u razvoju besposadnih pratilaca za buduće varijante lovaca Rafale i Eurofighter.

U takvom strateškom okruženju, praktična demonstracija BVR vazduh–vazduh sposobnosti daje Kızılelmi značaj koji daleko prevazilazi eksperimentalni nivo, smatra Aerotime.

Baykar ostvario 90 posto prihoda od izvoza: Svetsko, a tursko

Kompanija Baykar ističe da "razvija svoje projekte isključivo sopstvenim resursima" još od 2003. godine. Izvoz predstavlja osnovu njenog poslovanja: tokom 2023. i 2024. ostvareno je oko 1,8 milijardi dolara godišnjeg izvoza, pri čemu je više od 80, a zatim i 90 odsto prihoda dolazilo sa međunarodnog tržišta.

Prema zvaničnim podacima, Baykar je već četiri godine zaredom vodeći izvoznik u turskom sektoru odbrane i vazduhoplovstva i potpisao je ugovore sa 37 država, obuhvatajući sisteme Bayraktar TB2 i Bayraktar Akıncı.

(Aero.rs)