Vazduhoplovci, srećna nam slava!

Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici danas praznuju Svetog Iliju, u narodu poznatog i kao Ilija Gromovnik. Smatra se najsilovitijim među ognjenim svecima, pa se obeležava sa strahopoštovanjem.

Sveti Ilija rođen je u gradu Tesvitu, zbog čega je nazvan Tesvićanin. Mladost je proveo u molitvama u pustinji, a zbog tačnog predskazivanja događaja bio je proganjan, pogotovo od izraelskog cara Ahave.

Veruje se da nije umro već da se živ, plamenim kočijama, vazneo na nebo.

Njegove kočije, prema narodnoj tradiciji, vuku četiri konja iz čijih nozdrva izbija plamen, a grmljavina je ništa drugo do tutnjava kola dok se vozi po nebu i oblacima.

Sveti Ilija je, uz Svetog Nikolu, najpoštovaniji svetac u našem narodu.

Mnoga mesta praznuju Svetog Iliju kao zavetni dan, ali i zanatlije, poput berbera, limara, taksista...

Današnji datum, uz sve pomenuto, izuzetno je vezan i višestruko značajan za srpsku avijaciju. Ipak, da bismo objasnili zašto je Sveti Ilija izabran za zaštitnika vazduhoplovaca moramo se vratiti daleko u istoriju.

Sve je počelo u Kraljevini Srbije, 24. decembra 1912, kada je načelnik Glavnog đeneralštaba vojvoda Radomir Putnik doneo rešenje kojim je osnovana Vazduhoplovna komanda, a za njeno sedište određen je Niš.

Iste godine, kupljeni su prvi avioni, poput modela Blerio XI, a odabrani piloti poslati su na obuku u Francusku. Za komandanta je izabran pukovnik Konstantin - Kosta Miletić, koji je školovanje završio u Tehničko-vazduhoplovnoj školi u Volkovom Polju kod Petrovgrada.

Ostalo je zapisano da su na svečanosti u Nišu, povodom formiranja komande, prisustvovali visoki zvaničnici, predstavnici policije, žandarmerije, okolnih gradova i opština.

Naša država je među retkim u tom vremenu koristila avione u ratnim dejstvima. To podrazumeva Balkanske ratove i Prvi svetski rat. Zanimljivo da se avijacija u početku nije vodila kao “rod oružja” već se razvijala u okviru inženjerije, a prvenstveno je bila namenjena izviđanju.

Prvi avijacijski puk formiran je 1924, a početkom tridesetih nastaju i vazduhoplovne brigade, dakle u vreme Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Vazduhoplovstvo je dobilo status "glavnog roda oružja vojske" 1927. godine.

Nabavljeni su i drugi avioni, recimo Nieuport N.21, koji su predstavljali okosnicu vojne avijacije.

Na samom začetku, dakle 1924. godine, objavljen je i ukaz broj 8155 kojim je određeno da se 2. avgust obeležava kao vazduhoplovna slava. Događaju je pridavan izuzetan značaj, organizovane su narodne svetkovine na svim aerodromima, održavana takmičenja, a u goste su dolazili avijatičari iz savezničkih zemalja.

Međutim, nakon propasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i dolaska komunista na vlast, slava je prestala da se poštuje.

Najjednostavnije je reći da avijacija slavi Svetog Iliju ponovo od 1990-ih, ali treba posvetiti prostor i jednom od ključnih događaja koji je trasirao put negovanju vazduhoplovnih tradicija u našoj zemlji.

Reč je o okruglom stolu u organizaciji Organa za vaspitanje i moral Komande RV i PVO, održanom 30. marta 1993. u Zemunu.

Prisustvovali se najstarije starešine, penzionisani generali, visoki oficiri, istoričari, predstavnici jedinica i ustanova RV i PVO, prenosi Udruženje PVLPS.

Rasprava je vođena o najznačajnijim datumima, događajima i ličnostima iz naše vazduhoplovne istorije, trajnim vrednostima koje bi trebalo negovati i obeležavati.

Tada je usvojen predlog, kasnije i verifikovan odgovarajućim odlukama, da se kao Dan RV i PVO obeležava 24. decembra, a za rod avijacije izabran je 2. avgust.

Razloga za ovakvu odluku bilo je više, a svi su duboko utkani u istoriju srpske avijacije.

Pomenuti su: ideja o uvođenju vazduhoplova u Vojsci Kraljevine Srbije začete “Uredbom o formiranju cele vojske” od 2. avgusta 1893, zatim ukaz 8155 iz 1924, kao i izjava pukovnika Miletića koji je po povratku sa školovanja preneo da je hram Svetog Ilije u Volkovom polju sveto mesto.

U jedinicama i ustanovama Ratnog Vazduhoplovstva i Protivvazduhoplovne Odbrane danas se 2. avgust obelzava kao Dan roda avijacije — u spomen na gore pomenuti događaj kada je 1893. godine doneto naređenje da se u jedinicima srpske vojske ranga divizije formiraju vazduhoplovna odeljenja.

Upravo na današnji dan, 2017. godine, u krugu aerodroma Batajnica je otvoren i osveštan spomen-park "Niko nije rekao neću" poginulim vazduhoplovcima 1999. godine.

Spomen-obeležje simbolično čine spomenik - letački znaka, krst i krilo, dok je pomenuta rečenica - široj javnosti poznata po istoimenom dokumentarnom  filmu- postala simbol hrabrosti, patriotizma i žrtvovanja pilota tokom agresije NATO.

(Aero.rs)