100 godina kompanije Pratt & Whitney: Motori koji su pokrenuli svet
Godine 1925. američki inženjer Friderik Rentsler osnovao je kompaniju Pratt & Whitney Aircraft Company u Harfordu, u saveznoj državi Konektikat, sa idejom da konstruiše motore koji bi bili istovremeno snažni, pouzdani i dovoljno laki za potrebe tada rastuće avijacije. Ono što je tada bio samo mali inženjerski tim u okviru Hartford Machine Screw Company, ubrzo će postati jedan od najuticajnijih pogonskih brendova u istoriji vazduhoplovstva.
Preporučujemo
Stigao 18 sekundi ranije, zabranjeno mu sletanje u Frankfurt: Putnički avion iz Japana morao da pravi krug
Kineski stelt bombarder Xi'an H-20: Avion koji menja globalna pravila igre
Već 1926. godine predstavljen je prvi motor – R-1340 Wasp, radijalni motor sa devet cilindara i hlađenjem vazduhom. Bio je to pionirski proizvod koji je pokrenuo čitavu generaciju aviona. Upotrebljen je u legendarnim letelicama poput Sikorsky S-38, Lockheed Vega, pa i North American T-6 Texan — trenažni avion koji je školovao generacije pilota. Njegova evolucija, R-2800 Double Wasp, ušla je u istoriju kao jedan od najznačajnijih motora Drugog svetskog rata, pokretavši avione poput F4U Corsair, P-47 Thunderbolt i Douglas A-26 Invader.
Nakon rata, Pratt & Whitney je uspešno zakoračio u eru mlaznih motora. Godine 1948. lansiran je J57, prvi američki turbo-mlazni motor sa dvostrukim kompresorom. Ovaj motor koristili su strateški bombarder B-52 Stratofortress i izviđački avion Lockheed U-2, kao i prvi američki nadzvučni lovac F-100 Super Sabre. J57 je bio i prvi mlazni motor koji je dobio prestižnu nagradu Collier Trophy, što je u to vreme označilo i zvanično priznanje njegove tehničke vrednosti.
U decenijama koje su usledile, kompanija je razvijala turboventilatorske motore velikog potiska. Posebno se ističe serija JT9D, prvi motor te vrste ugrađen u Boeing 747, ali i u DC-10 i Erbas A300, čime je Prat i Vitni ostavio trajan pečat u komercijalnoj avijaciji. Kasnije generacije poput PW2000 i PW4000 nastavile su da snabdevaju širokotrupne avione širom sveta.
Paralelno, kanadski ogranak kompanije – Pratt & Whitney Canada – specijalizovao se za turboprop i manje turbomlazne motore. Najpoznatiji među njima je PT6, koji je do danas proizveden u desetinama hiljada primeraka i pokreće stotine različitih tipova letelica – od Beechcraft King Air i Pilatus PC-12, do vatrogasnih aviona i helikoptera. Reputacija ovog motora temelji se na izuzetnoj izdržljivosti, jednostavnom održavanju i pouzdanosti u ekstremnim uslovima.
U vojnoj avijaciji, Prat i Vitni danas pokreće borbene letelice pete generacije. Njihov motor F135 je ekskluzivni pogonski sistem za F-35 Lightning II, a prethodno su razvili i F119 za F-22 Raptor. Reč je o motorima koji omogućavaju nadzvučni let bez dopunskog sagorevanja (superkrstarenje), imaju nisku toplotnu i radarsku vidljivost i ugrađene tehnologije za buduće zahteve borbenih misija.
Poseban tehnološki preokret predstavlja uvođenje Geared Turbofan (GTF) motora, tj. PW1000G serije, koja koristi planetarni prenosnik između turbine i ventilatora, omogućavajući bolju efikasnost rada svakog sklopa. Ovi motori danas koriste Erbas A220, A320neo, Embraer E2, ali i ruski MC-21, donoseći značajno smanjenje buke i potrošnje goriva.
Prat i Vitni je prisutan i u oblasti svemirske tehnologije. Njihova ranija raketna divizija razvila je motore za raketu Saturn V, kao i SSME (RS-25) motore korišćene na Space Shuttle orbiterima. Time je kompanija postala deo američke svemirske epohe, a danas učestvuje u razvoju novih sistema za NASA-in Artemis program.
Kao podrška globalnim flotama, kompanija ima razvijenu MRO mrežu (Maintenance, Repair and Overhaul), uključujući digitalnu platformu EngineWise, koja prati stanje motora u realnom vremenu, analizirajući performanse i predviđajući potrebe za održavanjem. To čini osnovu za povećanje operativne pouzdanosti i smanjenje troškova za avio-kompanije.
Danas, kada se čitava avio-industrija suočava s izazovima dekarbonizacije, Prat i Vitni radi na razvoju motora koji će koristiti održiva avio-goriva (SAF), kao i na konceptima hibridno-električnih pogona i eventualno vodoničnih sistema. U saradnji sa NASA-om, istražuju se novi načini efikasnijeg sagorevanja, aerodinamičke optimizacije i upotrebe naprednih materijala.
Iako se svet promenio od 1925. godine, ključna ideja sa kojom je Friderik Rentsler započeo svoj rad — da snaga i pouzdanost budu dostupni svima koji lete — ostaje prisutna i danas. Pogonski sistemi Prat i Vitni učestvovali su u najvažnijim epohama razvoja avijacije, i gotovo da nema dela neba na Zemlji kroz koje nije prošao motor sa njihovim imenom.
(Aero.rs)
Povezane vesti
Rusija testira novi turboelisni motor VK-800 u letu
SAD dozvolile nastavak isporuka avionskih motora kineskom COMAC-u
Prat i Vitni uvodi 3D štampu za održavanje GTF motora: Kraće vreme remonta i niži troškovi
Od Cesne do Boinga 777X: Koliko zaista koštaju avionski motori?
Video: Air Serbia Airbus A319 i Airbus A330
Aero Telegraf zadržava sva prava nad sadržajem. Za preuzimanje sadržaja pogledajte uputstva na stranici Uslovi korišćenja.
